‘Cultuurhistorische waarden van een gebouw vastleggen is belangrijk’
Om de Binnenhofrenovatie goed voorbereid tegemoet te gaan, zijn er in 2020 en 2021 verschillende cultuurhistorische onderzoeken gedaan in de gebouwen van de Eerste en Tweede Kamer en in het Binnenhofpand van de Raad van State in Den Haag. In 2018 en 2019 is er eerder onderzoek uitgevoerd op specifieke plekken van het Binnenhof, de zogenoemde “hotspots”, waar mogelijk ingrepen nodig zijn tijdens de renovatie. RVB-monumentenadviseurs Marleen Greil en Bram Hulshof lichten de noodzaak van de onderzoeken toe.
Ontwikkeling gebouw
Wat houdt een cultuurhistorisch onderzoek allereerst in? Greil: ‘Het brengt de ontwikkeling van een gebouw en/of het gebied er omheen in beeld. Onderzocht wordt op welke manier, met welke materialen en met welke achterliggende gedachte een gebouw of gebied is vormgegeven en aangepast. Het onderzoek bevat een analyse en waardestelling van verschillende cultuurhistorische elementen (zie hieronder een plattegrond met waardestelling in kleuren, red). Het cultuurhistorisch onderzoek bevat géén ontwerpkeuzen, maar kan wel aanknopingspunten bieden voor het maken van een ontwerp. En daarmee als inspiratie dienen voor de architect en het Rijksvastgoedbedrijf (RVB).’
Monumentale waarden
Een cultuurhistorisch onderzoek omvat overigens verschillende aspecten, om een goed beeld van het erfgoed en de monumentale waarden te krijgen. De volgende aspecten kunnen daarbij aan bod komen: bouwhistorie, architectuurhistorie, kunsthistorie, tuinhistorie, stedenbouwkundige historie en archeologie. En nog specialistischer, bijvoorbeeld de kleurhistorie.
Kleuronderzoek
Een kleuronderzoek is een verdiepend onderdeel van een cultuurhistorisch onderzoek. Hulshof: ‘In de zomer van 2020 deed een onderzoeker kleuronderzoek in het voormalige departement van Justitie (onderdeel Tweede Kamercomplex). Dit onderzoek is uitgevoerd, om de oorspronkelijke verfkleuren en sjablonen op interieuronderdelen zoals muren, plafonds en pilaren te achterhalen. Kleurgebruik is een belangrijk onderdeel van een ontwerp, het kan de bestaande architectuur versterken of juist afzwakken. Inzicht in de oorspronkelijke afwerking, zeker in een monumentaal bouwdeel als het voormalige departement van Justitie, helpt bij de keuze voor een nieuwe afwerking. Daarnaast kan kleuronderzoek de bouwgeschiedenis en de bouwfasen van het monument helpen duiden.’ De architecten van de Binnenhofrenovatie kunnen de onderzoeksresultaten gebruiken in hun ontwerpvoorstellen.
Onderzoeken openbaar
Waarvoor zijn de onderzoeken nog meer van belang? Naast dat het RVB alle onderzoeken openbaar maakt, zijn ze ook voor het nageslacht gearchiveerd, om te kunnen raadplegen. ‘Het is belangrijk de cultuurhistorische waarden van een gebouw vast te leggen. Stel je wilt van twee kleine ruimten één grotere vergaderruimte maken. Is het dan nodig hiervoor een 200 jaar oude muur te slopen, als je een verdieping hoger een recent geplaatste wand kunt verwijderen? Zulke zorgvuldige afwegingen kun je alleen maken als je de historie en waardering van het gebouw kent’, aldus Hulshof.
Beschermd rijksmonument
Cultuurhistorische onderzoeken zijn verder wettelijk verplicht door de gemeente Den Haag en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) bij de aanvraag van een omgevingsvergunning voor de Binnenhofrenovatie. Grote delen van het Binnenhofcomplex zijn beschermd als rijksmonument. En deze bescherming heeft ook betrekking op het interieur. De gemeente en de RCE letten er bijvoorbeeld op of naar aanleiding van deze renovatie de monumentale waarden van het gebouw beschermd blijven. Een waardestelling met een uitleg van de monumentale waarden is hierbij cruciaal.
Ingrepen verantwoorden
Greil: ‘In een waardestelling worden de monumentale waarden aangeduid in tekst en in een plattegrond met kleuren. Blauw betekent: hoge monumentwaarde; deze delen zijn van cruciaal belang voor de structuur en/of de betekenis van het object of gebied. Groen betekent: positieve monumentwaarde; deze delen zijn van belang voor de structuur en/of de betekenis van het object. En geel: indifferente monumentwaarde; deze delen zijn van relatief weinig belang voor de structuur en/of betekenis van het object of gebied. Een architect moet in zijn ontwerp rekening houden met deze waardering en zijn ingrepen verantwoorden.’
Behouden
Hulshof: ‘Met behulp van de diverse onderzoeken zien we erop toe dat er zorgvuldig wordt omgegaan met dit monumentale complex. Het Binnenhof is toch één van de oudste nog in gebruik zijnde regeringscomplexen in de wereld. Dat maakt het noodzakelijk om het te behouden als cultureel erfgoed.’
Publicatie 1 oktober 2021, auteur Shirley Copijn