Een kleine geschiedenis van het eiland in de Hofvijver
Een paar bomen, een vlaggenmast en twee bordjes met ‘verboden toegang’. Meer is het niet. Maar geliefd bij schilders, fotografen en demonstranten. En bijna dagelijks te zien als achtergrond in nieuwsuitzendingen.
Het eiland in de Hofvijver is waarschijnlijk het meest afgebeelde onbewoonde eiland van Nederland. Hoe is het eiland ontstaan? En heeft het eiland nu wel of geen naam? Aan de hand van beelden uit de archieven schetsten Bram Hulshof en Hein Lobach van het Rijksvastgoedbedrijf een kleine geschiedenis van het eiland.
Van duinmeer tot vijver
De Hofvijver was oorspronkelijk een duinmeer. In de veertiende eeuw werd het duinmeer afgegraven tot vijver. Op de vroegste afbeeldingen van de vijver is nog geen spoor van een eiland te bekennen. Het eilandje is waarschijnlijk ‘slechts’ een kleine driehonderd jaar oud.
Viskaar
In de loop van de 16e eeuw verschijnt op tekeningen en schilderijen voor het eerst iets dat lijkt op een eiland. Het is mogelijk een 'viskaar', een houten bak om vis levend te bewaren.
Vuurwerk!
Successen moet je vieren. In de eerste helft van de 18e eeuw gebeurde dat vaak met een ‘grootsch’ vuurwerk op de Hofvijver. Voor die festiviteiten werd dan een tijdelijk vuurwerkpaviljoen in de Hofvijver gebouwd. Echt groots werd de viering van de vrede van Aken (1748) aangepakt. Hofarchitect Pieter de Swart ontwierp een gigantisch houten bouwwerk midden in de Hofvijver; 110 meter lang, 35 meter breed en 17 meter hoog. Op 13 juni 1749 werd daar een spectaculair vuurwerk afgestoken.
Het evenement was niet voor het gewone volk; het rijkelijk versierde paviljoen was gericht naar het Binnenhof. Vanuit de Trêveszaal bekeken stadhouder Willem IV en de leden van de Staten-Generaal het spektakel. Daarna genoten ze van een diner, met als dessert een model van het paviljoen in suikerwerk.
Na dit spektakel was er een vuurwerkstop op de Hofvijver van een kleine drie eeuwen. Sinds 2015 is het vuurwerk op de Hofvijver weer een jaarlijkse traditie met Oud & Nieuw, de laatste jaren is zelfs als Nationaal Aftelmoment.
Officiële vermelding
Drie jaar na het vuurwerkspektakel begint het eiland echt ergens op te lijken. Geleidelijk krijgen de tijdelijke platformen een meer permanent karakter. In dit vogelvluchtperspectief van het Binnenhof en de Hofvijver is een rechthoekig platform te zien met lichte begroeiing. Een restant van het vuurwerkpaviljoen? Of een uitbreiding van de viskaar?
De legenda onder de afbeelding vermeldt bij 23: Vivier (visvijver). En bij 24: L’Ile du Vivier (het eiland van de visvijver). Het eiland in de Hofvijver is nu officieel een eiland!
Een keurige rechthoek
Op de prent van Antoine Ignace Melling uit het begin van de 19e eeuw zijn een aantal echte bomen te zien op het eiland. Het eiland heeft nog wel de keurige rechthoekige vorm uit eerdere afbeeldingen.
Soms hoog, soms laag
Op afbeeldingen uit eind 19e en begin 20e eeuw is afwisselend hoge en lage begroeiing te zien op het eiland. Het eiland heeft in die tijd een ronde vorm gekregen. Een bewuste keuze of is het eiland gewoon langzaam zo gegroeid?
Renovatie
In 1956 werd het hele eiland rigoureus op de schop genomen. De oude bomen begonnen met hun wortels buiten de oevers te treden. Er werden nieuwe, kleinere boompjes geplant. Een betonnen beschoeiing onder de waterrand moest verdere afkalving van het eiland voorkomen.
De kaalslag vormde een mooie aanleiding om samen met de jonge boompjes een ooievaarsnest op het eiland te plaatsen. Het bleef bij blijde verwachting: de ooievaar kwam niet.
In 1902 was er al een poging gewaagd om twee ooievaars op het eiland te laten nestelen. Deze ooievaars hadden eerder dienst gedaan op de Haagse vismarkt als visopruimers. De overplaatsing was geen succes; de nieuwkomers werden verdreven door de al langer op het eiland gevestigde zwanen.
Protest
De ooievaars wilden niet komen, maar het best bewaakte eilandje van Nederland blijft een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitoefenen op betogers. Ondanks de bewakingscamera's en twee duidelijke borden met 'Verboden Toegang'. Geen wonder: het eiland bevindt zich in het hart van de Nederlandse democratie, onder het oog van Kamerleden, kabinet en de parlementaire pers. Op de foto hierboven begeven aanhangers van 'Jong Nederland' zich naar het eiland om het daar door pacifisten aangebrachte spandoek met ‘Ban de A-bom’ te verwijderen.
Wel of niet Netjus?
Hier en daar duikt de naam 'Netjus' op voor het eiland. Er zelfs een internetpagina aan het ‘Netjus-Eiland’ gewijd. De herkomst van de bijnaam is onduidelijk. Was het vanwege de netten (netjûs, op z'n Haags) die ooit rondom het eiland waren gespannen? Was het een verbasterde uitspraak van een Hongaarse diplomaat? Of een studentengrap die zelfs op Wikipedia belandde? Het is in ieder geval nooit de officiële naam van het eiland geworden.
Ook pogingen om het eiland te vernoemen naar Hermance Schaepman (1919-2007) hadden geen succes. Hermance was de drijvende kracht achter de Stichting Vrienden van Den Haag en protesteerde met succes tegen een plan voor een parkeergarage onder de Hofvijver. Maar politie en brandweer waren bang dat er verwarring zou ontstaan als ze opeens moesten uitrukken naar het ‘Hermance Schaepmaneiland’.
De enige echte officiële naam van het eiland in de Hofvijver blijft dus: ‘het eiland in de Hofvijver’.
Tijdelijke concurrentie
Voorjaar 2024 heeft het eiland gezelschap gekregen van een spiegelende bouwkeet (met wuivend engelenhaar op het dak!) en een drijvende pan. Allebei tijdelijk. De pan (een ontwerp van Studio Job) hield het eiland alleen gezelschap tijdens het opblaaskunstfestival BlowUp Art 2024. De bouwkeet verdwijnt na de renovatie van het Binnenhof.
Het eiland in de Hofvijver blijft ondertussen een groene blikvanger, ook voor toekomstige generaties.
Publicatiedatum: 10 september 2024