Verrassingen achter de kelderwand en onder de vloer van de Hofkapel
De verwachting van archeologen en bouwhistorici was dat er voornamelijk zand en puin achter de acht elektrisch geboorde gaten in de vloer en achter de kelderwand van de voormalige Hofkapel zouden worden aangetroffen. Dat was in veel gevallen ook zo. Toch was de verrassing groot dat achter twee gaten een grafzerk gevonden werd en een holle ruimte met een grafkelder met resten van grafkisten daarin. Door dit onderzoek kan de geschiedenis van de Hofkapel aan het Binnenhof weer beter worden verteld.
Bekijk hier de beelden van het onderzoek
(Beeldtitel: Binnenhof Renovatie. Onderzoek grafkelder Hofkapel. Mannen maken een gat in de vloer van een kantoor. Brecht Cornelisse:)
RUSTIGE MUZIEK
BRECHT CORNELISSE: Het doel van het onderzoek vandaag is
door middel van boringen te kijken wat er nog bewaard is gebleven
van de oude Hofkapel onder de vloer van de huidige bebouwing en de achtermuren
om te kijken wat daar nog aan verrassingen te vinden zijn.
De rol van archeologie is het begeleiden van de werkzaamheden
om te voorkomen dat er dingen verstoord worden
en als we dingen tegenkomen, dat we die goed documenteren.
Ze hebben een gat geboord in de betonnen vloer
en daaronder zat een laagje zand en dat hebben we even eruit gehaald
en daaronder troffen we een bakstenen, gemetselde laag aan
en die leek al heel erg op de bovenkant van een gewelf
en toen we daarin geboord hebben, troffen we een holle ruimte aan
en dat bleek dus een grafkelder te zijn met resten van grafkisten erin.
(Een camera draait langzaam 360 graden rond in de holle ruimte met bakstenen muren. Op de grond ligt een kist van houten planken.)
DE RUSTIGE MUZIEK SPEELT VERDER
Dat is wel heel bijzonder, dat hadden we ook gewoon echt niet verwacht.
De verwachting was dat alles opengehaald zou zijn en volgestort met zand en puin.
Dus, ja, om het zo compleet aan te treffen, was wel heel bijzonder.
Dit onderzoek wordt uitgevoerd in samenwerking
met verschillende bouwhistorici, die kijken naar het muurwerk.
En het onderzoek was ook deels bedoeld om te bepalen hoe dik de muren zijn
en wat er zich onder de vloer bevindt.
DE RUSTIGE MUZIEK SPEELT VERDER
(De onderzoekers maken een gat in een muur en kijken erdoorheen.)
HEIN HUNDERTMARK: Dit gat is heel bewust gekozen,
want dit gat is namelijk geboord in jong metselwerk,
dus niet metselwerk dat uit de dertiende eeuw is.
Dus men heeft hier ooit in het verleden al eens een keer gehakt,
om wat voor reden dan ook, en de boel weer dichtgemetseld
en we wilden heel graag weten: waarom heeft men dat gedaan?
Dit gat leert ons
dat hierachter zerken liggen van de oorspronkelijke kapel
die men ooit een keertje verplaatst heeft
en dat dat mogelijk ook een reden is geweest
dat men hier in het muurwerk heeft zitten hakken
en de boel weer heeft dichtgemetseld.
Het is heel erg belangrijk dat we constateren dat ze er nog zijn.
Meer dan honderd jaar geleden, toen de kapel grondig verbouwd is,
toen is er een beschrijving gemaakt,
we hebben zoveel en zoveel zerken gevonden,
maar er is niet beschreven wat men vervolgens met die zerken gedaan heeft.
Heeft men ze opgeruimd? Heeft men ze laten liggen? Of heeft men ze herlegd?
Met deze vondst kunnen we de conclusie trekken
dat er op z'n minst een aantal van die zerken herlegd zijn,
waardoor ze bewaard zijn gebleven,
en dan ook onder de grond als een soort archeologisch monument.
(Hein staat bij een bakstenen muur met boven en onder wit pleisterwerk.)
DE RUSTIGE MUZIEK SPEELT VERDER
Het hele bijzondere is dat wij hier een bouwnaad hebben,
een verticale naad die van onder tot boven loopt,
hij loopt achter het pleisterwerk ook door.
We hebben hier de gevelhoek van de kapel en men heeft hem in 1453 uitgebreid,
dat is bekend op schrift, maar we hebben hem nog nooit zo precies aangetroffen,
dat hier de bouwnaad zit en ook hoe men dat constructief uitgevoerd heeft,
namelijk hier met de koude naad, men heeft niet zitten inhakken en dergelijke.
Wat we wel hebben kunnen constateren hier,
is dat op funderingsniveau men sloopmateriaal heeft gebruikt
van de kopse gevel van de kapel,
die is tenslotte gesloopt om de uitbreiding te kunnen maken,
die stenen zijn schoongebikt en dat zijn de stenen die we hier zien.
Dus het zijn dertiende-eeuwse stenen, maar dus in een vijftiende-eeuwse context.
Er is in het verleden heel veel over geschreven,
het zou zus, het zou zo kunnen zijn,
en iemand heeft ooit eens een keer iets gezien
en daar worden dan conclusies uit getrokken.
Wat wij doen met het onderzoek, is echt vastleggen, goed documenteren,
om vervolgens te kunnen zeggen: wat toen en toen gezegd werd,
dat klopt wel of dat klopt niet.
Dat is waar het om gaat,
dat je dus eigenlijk het geschiedkundige verhaal kan bevestigen of juist niet
waardoor je een betrouwbaar historisch verhaal krijgt
over de bouwgeschiedenis van het Binnenhof.
(Beeldtekst: Binnenhof Renovatie. Onderzoek grafkelder Hofkapel. binnenhofrenovatie.nl.)
DE RUSTIGE MUZIEK EBT WEG
Alleen op die plekken waar de onderzoekers meer te weten konden komen over de opbouw van de wanden, muren en eventueel holle ruimtes onder de vloer van de voormalige Hofkapel, werden gaten (diameter 15 centimeter) geboord. Deze plekken waren al eerder bepaald op basis van scans in overleg met onder andere monumentenzorg van de gemeente Den Haag, archeologen, bouwhistorici en constructeurs. Het doel van dit inpandige onderzoek is om met een kleine camera vast te leggen en te registreren hoe de ruimtes achter de gaten eruit zien om zo nog meer te weten te komen over de geschiedenis van de Hofkapel.
Grafkelder met resten van grafkisten
Bij het eerste gat, zo’n beetje aan de oostzijde van de Hofkapel, was het raak. De archeologen van de gemeente Den Haag, die dit onderzoek begeleiden om te voorkomen dat de bodem ernstig wordt verstoord, waren verbaasd over de vondst. Archeoloog Brecht Cornelisse hierover: “De verwachting was dat onder de vloer van de Hofkapel, na een grondige verbouwing in 1770 en 1879, alleen zand en puin zou liggen, maar niets was minder waar. Nadat er een gat was geboord in de betonnen vloer en we nog wat zand hadden weggehaald, troffen we daaronder een baksteen gemetselde laag aan. Dat leek al heel erg op de bovenkant van een gewelf en toen we daar doorheen waren, troffen we een holle ruimte aan. Via de camera konden we zien dat dat een grafkelder was met resten van grafkisten. Dat deze er zo compleet uitzag, is wel heel bijzonder.”
Een grafzerk uit 1556
Bij een ander gat, dit keer in de kelderwand van een naastgelegen kelder, werd in een holle ruimte een grafzerk gevonden, met de naam daarop van Maria, weduwe van Mr. Vincent Cornelisz Van Mierop, thesaurier-generaal van de keizerlijke domeinen, die in 1556 was overleden. Bouwhistoricus Hein Hundertmark vertelt hierover dat deze vondst ons leert dat achter dit gat zerken liggen van de oorspronkelijke kapel die ooit een keer verplaatst zijn. “Het is heel belangrijk om te constateren dat de zerken er nog zijn. Meer dan 100 jaar geleden is al een beschrijving gemaakt. Maar er is niet beschreven of de zerken zijn opgeruimd of op hun plek zijn blijven liggen of dat ze zijn verplaatst. Met deze vondst kun je nu de conclusie trekken dat er op zijn minst één zerk is verplaatst en als een soort archeologisch monument bewaard is gebleven onder de grond.”
Bouwnaad uitbreiding Hofkapel
Nadat eerder al de kelderkasten voor de kelderwand en delen van het stucwerk waren weggehaald, kon ook goed naar het muurwerk van de funderingsmuren van de Hofkapel gekeken worden. Hein Hundertmark: “We wisten dat de oorspronkelijke kapel uit 1289 in 1453 was uitgebreid. Maar we hebben nog nooit zo precies de bouwnaad tussen die twee bouwdelen, die van onder tot boven loopt, aangetroffen. We kunnen nu ook zien dat men voor de uitbreiding uit 1453 op funderingsniveau bakstenen heeft hergebruikt van de oude kopse gevel van de Hofkapel. Dat zijn dus 13de eeuwse stenen in een 15de eeuwse context.”
De bouwhistoricus weet dat in het verleden al veel over de Hofkapel is geschreven, “Maar met dit onderzoek kunnen we het echt vastleggen en goed documenteren. Om vervolgens te kunnen zeggen of wat destijds werd gezegd, of dat wel of niet klopt. Dat is waar het om gaat. Zo kun je een geschiedkundig verhaal bevestigen of juist niet. Hierdoor krijg je een betrouwbaar historisch verhaal over de bouw van de Hofkapel en daarmee over de geschiedenis van het Binnenhof.”
Hoe nu verder?
Het onderzoek buiten naar de bodem onder het gesloopte deel van de Hofkapel aan het Binnenhof uit 1879 en het inpandige onderzoek naar de bodem onder de vloer van de begane grond is nu nagenoeg afgerond. Eind november, begin december wordt er buiten nog archeologisch onderzoek gedaan aan de westzijde van de voormalige Hofkapel, zeg maar bij de uitbouw van het Mary Stuartkabinet uit de 17de eeuw. Dat kon deze zomer niet omdat daar eerst andere werkzaamheden moesten plaatsvinden.
Nu worden alle sporen/vondsten van het onderzoek buiten en binnen zorgvuldig geanalyseerd en gedocumenteerd en over ongeveer twee jaar gepresenteerd. Afhankelijk van die resultaten en bevindingen kan eventueel nog bekeken worden of er nog een vervolgonderzoek moet komen en in welke vorm.
Wat wel eerder uitgevoerd zou kunnen worden is een zogenaamde gezichtsreconstructie van enkele intacte schedels die bij het archeologisch onderzoek buiten bij de voormalige Hofkapel zijn gevonden. Mits de juiste specialisten hiervoor beschikbaar zijn.
