Waar is de boerderij van ‘ene vrouwe Meilendis’?
De Binnenhofrenovatie opent een deur naar het verleden. ‘We hebben al zo’n 100.000 vondsten gedaan’, zegt archeoloog Andjelko Pavlovic van de afdeling Archeologie van de gemeente Den Haag. Pavlovic en zijn collega’s voeren opgravingen uit in opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB).
Wat zien we hier in de Volle Raadzaal?
‘Een oude kademuur uit de late dertiende of vroege veertiende eeuw. Gemetseld met kloostermoppen, zo'n beetje de oudste bakstenen in West-Europa vanaf de late middeleeuwen. Hier liep de gracht die in de loop van de late zestiende, hele vroege zeventiende eeuw is gedempt om de stadhouderlijke vertrekken te bouwen. We hebben in de Volle Raadzaal ook een kelder uit de zestiende of zeventiende eeuw blootgelegd. Dat die er zat, wisten we wel van tekeningen. Maar dat de trap er zo goed uit ziet, is opmerkelijk. De kelder is waarschijnlijk niet lang gebruikt. Ik vermoed dat die vrij snel is dichtgegooid omdat er scheuren in de muur kwamen.’
Stenen zijn duur, waarom zijn ze niet hergebruikt?
‘Geld speelde waarschijnlijk geen rol. Je moet bedenken: het Binnenhof was het centrum van de macht, men wilde imponeren. We hebben ook geglazuurde mozaïekvloertegels gevonden. Geel, groen, bruin en wit. Die konden in prachtige patronen gelegd worden. Dat gaf echt een wauw-effect. Eind dertiende eeuw woonden de meeste mensen in eenvoudige huizen van hout, riet en leem. Dan kun je je wel voorstellen wat voor indruk zo’n mozaïekvloer gemaakt moet hebben.’
Wat is het doel van de opgravingen?
'Meer kennis over het verleden. Ik hoop op sporen uit de prehistorie. Bij de Grote Kerk, niet ver van het Binnenhof, hebben we bijvoorbeeld een akker uit de ijzertijd gevonden, zo’n 450 voor Christus. Je kunt de akker herkennen aan krassen in de grond waar ze met een primitieve ploeg hebben gewerkt. Maar het kan zijn dat er geen sporen uit deze periode aanwezig zijn. Ook hoop ik resten te vinden van de boerderij die er stond voordat de Ridderzaal werd gebouwd. Graaf Willem II kocht rond 1225 de boerderij van ene vrouwe Meilendis uit Wassenaar. Ik hoop echt dat we nog sporen uit die tijd zullen tegenkomen.’
Zijn er nieuwe inzichten?
‘Onder de galerij bij de Eerste Kamer hebben we kloostermoppen gevonden. Deze muurresten zijn deel van een oud poortgebouw uit de dertiende eeuw. Maar van die periode hebben we geen geschreven bronnen of kaartmateriaal. Met wat we vonden, krijgen we nu een beeld van hoe het Binnenhof er toen uitzag.’
Wie bepaalt wanneer je opgravingen doet?
‘In het verdrag van Valetta uit 1992 dat Europese landen hebben ondertekend, is bepaald dat de verstoorder van de bodem archeologisch onderzoek moet laten doen en de uitwerking moet betalen. Bij de Binnenhofrenovatie wordt natuurlijk overal de bodem ingrijpend verstoord. Het RVB is de opdrachtgever en moet archeologisch onderzoek laten doen. We hebben nu al zo’n 100.000 vondsten. Wij zijn na de renovatie nog jaren bezig met de uitwerking.’
Hoe kun je een planning voor zoiets maken?
Je weet niet wat je zult vinden. Maar op basis van ervaring heb je wel een best guess scenario. En ik moet zeggen dat het in grote lijnen volgens plan verloopt. En stel dat er meerwerk dreigt, dan kan ik aan de bel trekken en kunnen we erover overleggen.’
Hoe gaat de samenwerking?
‘Archeologen zijn niet leidend bij de Binnenhofrenovatie. Maar ik krijg zeker genoeg tijd. Het is geven en nemen. Je moet elkaar de ruimte geven. Op het Opperhof bijvoorbeeld worden oude kabels en leidingen geruimd. Met de mannen die de sleuf graven, lopen we mee om te kijken of er archeologische sporen naar boven komen. In het begin was het een beetje wennen maar nu zijn we op elkaar ingespeeld en zij weten waar wij naar zoeken. Als zij een spoor of vondst zien, roepen ze meteen: komen jullie even kijken?’
'Ik stel me voor dat na afloop van het archeologisch onderzoek je met een VR-bril door het Binnenhof kunt lopen en daarbij alle archeologische sporen en informatie kunt zien.'
Vindt iedereen archeologie leuk?
‘Als je een vondst de wereld in slingert, krijg je veel media-aandacht. En je wordt daarna gelijk gevraagd om presentaties te geven. Het RVB vraagt mij dat ook, presentaties horen bij de opdracht. Je moet dat goed voorbereiden, een rode draad bedenken en goede afbeeldingen verzamelen. En je moet natuurlijk bedenken voor wie je een presentatie maakt. De tabellen uit een wetenschappelijk rapport moet ik vertalen naar een verhaal dat iedereen kan begrijpen en dat mensen aanspreekt. En ik vertel ook altijd iets over hoe wij ons werk doen en over onze robotic total station.’
Robotic total station?
‘Dat is een systeem waarmee we sporen of vondsten vastleggen. Een archeoloog in het veld loopt met een stok met een prisma. De robotcamera volgt de prisma en als de archeoloog de knop op de handheld computer indrukt, legt de robotic total station die plek vast als meetpunt. Zo krijgen we een digitale kaart met archeologische informatie. Alle informatie komt op een tekening, een soort GIS-kaart. Muurwerk dat we tegenkomen, leggen we ook met de 3D-scanner vast. Handig voor later bij de uitwerking. En de scans kunnen ook gebruikt worden voor publiekspresentaties. Ik stel me voor dat na afloop van het archeologisch onderzoek je met een VR-bril door het Binnenhof kunt lopen en daarbij alle archeologische sporen en informatie kunt zien. Dan kun je laten zien hoe het Binnenhof er vroeger uitzag. En van het poortgebouw uit de dertiende eeuw kun je dan een digitale reconstructie maken.’
Publicatie 2 februari 2023, auteur Michiel Slütter