De ramen van het Binnenhof: functioneel én symbolisch
"Je moet bedenken, elektrisch licht hebben we pas sinds einde 19e eeuw", aldus Marc van Roosmalen, monumentenexpert bij het Rijksvastgoedbedrijf. "Vóór die tijd was daglicht, en dus het maken van veel ramen, enorm belangrijk. Bovendien hadden ramen ook een sterke symbolische waarde." Marc neemt ons mee langs de ramen van het Binnenhof.
Het Binnenhof heeft ramen en glas in alle vormen en maten. Reden voor deze diversiteit is het fabricageproces van glas door de eeuwen heen. In de vroege middeleeuwen werd het toen zeer kostbare glas in kleine stukken gegoten of geblazen. Grote glasplaten maken kon nog niet, dus waren ramen vaak opgebouwd uit veel kleine stukjes die met behulp van lood bij elkaar werden gehouden. In de 17e en 18e eeuw kon men wel grotere formaten produceren. De glasindustrie bloeide op en voorname gebouwen, zoals het Binnenhof, werden voorzien van grotere ramen. Deze werden vaak gemaakt met een combinatie van geblazen glas en gegoten glas.
Functioneel licht
"Mensen werkten vroeger zolang er daglicht was. Anders was je afhankelijk van kaarsen. En die waren niet alleen duur, maar ook gevaarlijk. Het was dus belangrijk om optimaal gebruik te maken van het daglicht. Dit was ook belangrijk voor de oriëntatie binnen een gebouw. Je liep van licht naar licht." Marc vervolgt: "In gebouwen met grote, diepe ruimtes en lange gangen, zoals het Binnenhof, is veel raamoppervlak nodig om het daglicht binnen te laten en door de ruimtes te laten stromen. Wanneer er via de muren geen daglicht binnen kan komen, bij een inpandige zaal bijvoorbeeld, werd daarom vaak een glazen overkoepeling geplaatst."
Een mooi voorbeeld hiervan is het glazen plafond in de Hall van de Eerste Kamer. Of van de bibliotheek van het voormalige Departement van Justitie, tegenwoordig de Handelingenkamer van de Tweede Kamer. Iedere vorm van verlichting was in deze bibliotheek verboden, in verband met brandgevaar en de enorme hoeveelheid papier in deze ruimte. De opengewerkte gietijzeren looproosters en balustrades in de Bibliotheek laten het daglicht vanuit de koepel goed door.
Symbolische functie
Veel ramen hebben ook een symbolische functie. Ze drukten macht, status of een bepaalde filosofie uit. Zoals in de Hall uit 1913, de ruimte waar Eerste Kamerleden elkaar informeel ontmoeten en gasten ontvangen. Het fraaie glazen glas-in-loodplafond, met zijn opvallende medaillons, weerspiegelt de trots op de koloniale rijkdom (wapens van Holland, Batavia en Suriname), de economische kracht van het land (smid, visser en boer) en de wetenschap (geleerde met godin Niké).
De symboliek zit ‘m in de details. Neem bijvoorbeeld het medaillon dat de wetenschap viert: op de achtergrond zien we een kast vol boeken en flessen met chemische stoffen. Begin 20e eeuw, de tijd dat het plafond werd gemaakt, beleefde de wetenschap in Nederland een gouden periode, met Nobelprijzen voor Jacobus van ‘t Hoff, Hendrik Lorentz en Pieter Zeeman en Heike Kamerlingh Onnes.
"Wanneer de zon op de voorgevel schijnt, valt een rijke, gekleurde bundel zonlicht het hart van de Ridderzaal binnen. Iedere keer weer een fantastische ervaring!"
Het roosvenster in de Ridderzaal
Wie weleens de troonrede heeft gezien, kent misschien het indrukwekkende roosvenster in de voorgevel van de Ridderzaal. Dit opvallende venster is ontstaan na een restauratie in de 19de eeuw. Het ontwerp is geïnspireerd door een eerdere versie en toont het wapenschild van de Nederlandse leeuw met het motto ‘Je maintiendrai’ (ik zal handhaven), symbool voor de strijd voor vrijheid en onafhankelijkheid. Rondom het schild zijn kleinere wapenschilden geplaatst van historische vorsten die hebben bijgedragen aan de rijke Nederlandse geschiedenis van de Lage Landen. Zoals Graaf Floris V, Hertog Albrecht en Philips de Goede."Wanneer de zon op de voorgevel schijnt, valt een rijke, gekleurde bundel zonlicht het hart van de Ridderzaal binnen. Iedere keer weer een fantastische ervaring!", vertelt Marc enthousiast.
Renoveren van ramen is een kunst op zich
Het Binnenhof kent een enorme hoeveelheid verschillende vensters, ramen en bovenlichten die samen met de rest van het complex gerenoveerd moeten worden. Behoud van de historische waarde is hierbij een belangrijk thema. En dat blijkt een hele uitdaging. Marc hierover: "Als het gaat om het renoveren van ramen en vensters, hebben we te maken met verschillende facetten. Natuurlijk de historische waarde, maar ook veiligheid, ventilatie, functioneel licht, duurzaamheid en niet te vergeten: het budget. Het is een hele interessante, maar ingewikkelde puzzel."
"We doen er alles aan om te komen tot een optimale oplossing waarin we al deze facetten zoveel mogelijk verenigen. Maar soms lukt dat ook niet en moeten er compromissen worden gesloten. Zo wordt het bovenlicht uit het voormalige Grand Hotel Central niet teruggebracht. Iets wat wel terugkomt, maar dan in een andere vorm dan het origineel, is het bovenlicht in het atrium van het ministerie van Algemene Zaken. Het is een continu spanningsveld waarbinnen de ontwerpteams werken. Maar als het uitpakt zoals bedoeld, is de voldoening groot."
Publicatiedatum: 22 januari 2025
Tekst: Hans Adelaars / Sabel Communicatie